Στις αρχές της ενήλικης ζωής έχει σχεδόν διαμορφωθεί η προσωπικότητα μας. Έχουμε, δηλαδή, διαμορφώσει ένα δικό μας σταθερό μοτίβο σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών το οποίο επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, τους ανθρώπους γύρω μας, τον κόσμο και το πώς αντιδρούμε και αλληλεπιδρούμε με όλους αυτούς. Η προσωπικότητα δεν είναι μόνο το ποιοι είμαστε, αλλά και πως είμαστε.

Συνήθως η προσωπικότητά μας μας επιτρέπει να συναναστρεφόμαστε και να αλληλεπιδρούμε καλά με τους άλλους ανθρώπους. Για μερικά άτομα όμως κάποια στοιχεία της προσωπικότητας έχουν διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο που τα δυσκολεύουν αρκετά τόσο στην αντίληψη του εαυτού και των άλλων, όσο και στην συνύπαρξη και συναναστροφή. Στις περιπτώσεις αυτές πιθανά να έχουν μια από τις δέκα διαταραχές προσωπικότητας η οποία να προκαλεί δυσκολίες και δυστυχία στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή (διαταραχές προσωπικότητας).

Τι είναι η Αποφευκτική Διαταραχη Προσωπικότητας;

Η Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας είναι μία από τις Διαταραχές Προσωπικότητας οι οποίες έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό το άγχος. Το άτομο με Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας παρότι από την μία επιθυμεί πολύ να συνάπτει σχέσεις, να συναναστρέφεται και να συμμετέχει κοινωνικά, από την άλλη εξαιτίας του έντονου φόβου ότι θα πληγωθεί, θα απορριφθεί και θα αποτύχει αποφεύγει κάθε έκθεση.

Βλέπει τον εαυτό του ως κοινωνικά ανεπαρκή και ανίκανο να ανταπεξέλθει με επιτυχία στον κοινωνικό και εργασιακό τομέα. Έχει την πεποίθηση ότι  οι άλλοι άνθρωποι δεν θα βρουν κανένα ενδιαφέρον σε αυτό για να συναναστραφούν μαζί του, θα είναι επικριτικοί και υποτιμητικοί απέναντι του. Φοβάται ότι αν συναναστραφεί με τους άλλους, αυτοί θα ανακαλύψουν τις ανεπάρκειές του, θα το απορρίψουν και δεν θα μπορέσει να αντέξει το δυσάρεστο συναίσθημα που θα βιώσει. Τα κύρια συναισθήματα που συχνά βιώνει είναι έντονο άγχος και στενοχώρια για την δυσκολία να απολαύσει τις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, αλλά και την έλλειψη αυτοπεποίθησης στο να δοκιμάζει ότι μπορεί να τα καταφέρει.

Το πολύ χαμηλό επίπεδο ανοχής της δυσφορίας το αποτρέπει από το να βρει τρόπους να ξεπεράσει την ντροπή και την έλλειψη διεκδικητικότητας ώστε να παρουσιάσει τον εαυτό του με αυτοπεποίθηση. Είναι συνεχώς στραμμένο στο να παρατηρεί τον εαυτό του και την συμπεριφορά του. Παρότι είναι υπερευαίσθητο στα δυσάρεστα συναισθήματα, αποφεύγει να αναγνωρίσει τις αρνητικές και κάποιες φορές παραποιημένες  σκέψεις που του προκαλούν τα δυσάρεστα συναισθήματα που βιώνει.

Αποφεύγει να συναναστραφεί με άτομα τα οποία δεν γνωρίζει καλά και δεν ξέρει ότι είναι σίγουρα αποδεκτό από αυτούς. Νιώθει συνεχώς ότι δεν είναι επιθυμητό σε κοινωνικές συναναστροφές και αυτό συχνά γιατί εξαιτίας του πολύ χαμηλού επιπέδου ανοχής της κριτικής, ακόμη και το παραμικρό σχόλιο, διαπίστωση ή πείραγμα το αντιλαμβάνεται ως επιβεβαίωση της απόρριψης. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συμβάλλει συχνά στο να νιώθει τον εαυτό του κατώτερο των άλλων και πολλές φορές το οδηγεί στην αυτό-απομόνωση.

Όταν βρίσκεται σε κοινωνικές καταστάσεις μπορεί να αποφεύγει να μιλήσει από τον φόβο μήπως πει κάτι λάθος, μήπως κοκκινίσει, τραυλίσει ή με κάποιο τρόπο ντροπιαστεί. Ξοδεύει πολύ χρόνο στο να προσπαθεί να αναγνωρίσει στους γύρω του σημάδια αποδοχής ή απόρριψης.

Ένα άτομο με αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας δυσκολεύεται να κάνει φιλίες, εκτός και αν είναι σίγουρο ότι το άλλο άτομο το συμπαθεί. Είναι κάτι περισσότερο από το να είναι κανείς ντροπαλός και να αντιμετωπίζει κάποιες δυσκολίες σχετικά με την κοινωνική συναναστροφή. Σε μια σχέση συνήθως φοβάται να μοιραστεί προσωπικές πληροφορίες ή να μιλήσει για τα συναισθήματα του, με συνέπεια να δυσκολεύεται πολύ να διατηρήσει στενές διαπροσωπικές σχέσεις ή στενές φιλίες.

Έτσι πιστεύει ότι είναι καλύτερα να αποφεύγει πιθανές δυσάρεστες για τον ίδιο καταστάσεις κατά τις οποίες μπορεί να αξιολογηθεί, δεν αναλαμβάνει καινούριες πρωτοβουλίες και πολλές φορές αναζητά εργασιακά περιβάλλοντα στα οποία δεν περιλαμβάνεται κοινωνική αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους.

Αποφεύγει κάθε ρίσκο να εκτεθεί με τον φόβο ότι θα απορριφθεί και δεν θα μπορέσει να αντέξει το δυσάρεστο συναίσθημα που θα βιώσει. Κάθε αποφυγή όμως, παρότι βραχυπρόθεσμα το βοηθά να χαλαρώσει και να αποφύγει την καταστροφή που φοβάται ότι θα συμβεί, του δίνει και μια λανθασμένη επιβεβαίωση της αυτό-αμφισβήτησης, ότι όντως είναι κοινωνικά ανίκανο, μη επιθυμητό, ότι δεν μπορεί να τα καταφέρει και το απομονώνει περισσότερο.

Ποια είναι η συχνότητα της αποφευκτικής διαταραχής;

Υπολογίζεται ότι η συχνότητα της αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας στον γενικό πληθυσμό είναι περίπου ένα 2,5 %. Η συχνότητα είναι η ίδια για τους γυναίκες και τους άντρες.

Που οφείλεται η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας;

Για  την ανάπτυξη της αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας προτείνεται ένα βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο. Αυτό σημαίνει ότι βιολογικοί και γενετικοί παράγοντες αλληλεπιδρούν με το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον που μεγαλώνει το άτομο, μέσα στο οποίο αναπτύσσεται, μαθαίνει να συναναστρέφεται και αλληλεπιδρά με την οικογένεια, το σχολείο, τους συνομήλικους, την κοινωνία. Ο κάθε ένας από αυτούς τους παράγοντες συμβάλλει θετικά ή αρνητικά στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου.

Μπορεί στοιχεία αποφευκτικής συμπεριφοράς να φαίνονται σε νεαρότερες ηλικίες, αλλά η διάγνωση δεν δίνεται πριν την ενηλικίωση, καθώς η ντροπαλότητα, η κοινωνική αδεξιότητα και η ευαισθησία στην κριτική είναι φυσιολογικά κομμάτια της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης και τείνουν να υποχωρούν με το πέρασμα των χρόνων. Άτομα όμως τα οποία αναπτύσσουν Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας γίνονται ιδιαίτερα ντροπαλά και αποφευκτικά κατά την περίοδο της εφηβείας και στην αρχή της ενήλικης ζωής, όταν η συμμετοχή σε καινούριες καταστάσεις, οι γνωριμίες και η ανάπτυξη σχέσεων με καινούριους ανθρώπους γίνονται συχνότερες και πιο σημαντικές.

Η θεραπεία

Η θεραπεία της Αποφευκτικής Διαταραχής Προσωπικότητας, όπως σε όλες στις διαταραχές προσωπικότητας, είναι πιο μακρόχρονη από ότι σε διαταραχές συμπτωμάτων. Ωστόσο η διάρκεια ποικίλει ανάλογα με το άτομο, τις δυσκολίες και την συχνότητα των συνεδριών (συνήθως 1/εβδομάδα) από ένα έως δύο χρόνια ή λίγο περισσότερο.

Συχνά η Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας μπορεί να συνυπάρχει και με άλλες διαταραχές όπως η γενικευμένη κοινωνική φοβία, η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές.