Πριν αναφερθούμε στις διαταραχές προσωπικότητας είναι σημαντικό ίσως να δούμε τι είναι προσωπικότητα.

Τί είναι η προσωπικότητα;

Για την προσωπικότητα έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί, οι οποίοι δεν διαφέρουν ωστόσο σημαντικά μεταξύ τους. Θα μπορούσαμε να την ορίσουμε ως ένα μοτίβο σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών, τα οποία εκφράζονται από ένα άτομο για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα και με τέτοια συνέπεια, ώστε το μοτίβο αυτό να επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τον εαυτό του και τον κόσμο και αντιδρά απέναντι στους ανθρώπους, το στρες και τις δυσκολίες. Η προσωπικότητα δεν είναι μόνο ποιοι είμαστε,  αλλά και πως είμαστε.

Η προσωπικότητα είναι ένας πολύπλοκος συνδυασμός χαρακτηριστικών και ο βαθμός στον οποίο εκφράζεται το κάθε χαρακτηριστικό διαφέρει από άτομο σε άτομο.  Ο αριθμός των χαρακτηριστικών αυτών είναι μικρός και αυτό εξηγεί το γιατί υπάρχουν ομοιότητες μεταξύ των ατόμων, οι οποίοι μπορούν να ομαδοποιηθούν. Από την άλλη οι συνδυασμοί των χαρακτηριστικών αυτών, σε διάφορους βαθμούς είναι πολλαπλοί και αυτό εξηγεί την μοναδικότητα του καθενός ατόμου. Όλοι έχουμε κάποια χαρακτηριστικά κοινά με άλλους, αλλά είμαστε όλοι διαφορετικοί. Κάποια χαρακτηριστικά προσωπικότητας έχουν βιολογικές ρίζες, αλλά όλα επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες όπως το περιβάλλον μας, είναι δηλαδή αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων διαφόρων παραγόντων.

Τι είναι η διαταραχή προσωπικότητας;

Μια διαταραχή προσωπικότητας αναφέρεται σε ένα δυσπροσαρμοστικό μοτίβο σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών, το οποίο αποκλίνει από τις προσδοκίες που καθορίζονται από την κουλτούρα του ατόμου. Το μοτίβο αυτό εκφράζεται από το άτομο για ένα τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα και με τέτοια συνέπεια ώστε να δημιουργεί σημαντικό ψυχολογικό στρες στο άτομο και να προκαλεί δυσκολίες στην αντίληψη του εαυτού και του κόσμου, στην διαχείριση των διαφόρων καταστάσεων και δυσκολιών της ζωής.

Οι διαταραχές προσωπικότητας χρονολογούνται από την περίοδο της εφηβείας ή της πρώιμης ενήλικης ζωής, διάγνωση ωστόσο δίνεται μετά την ηλικία των δεκαοκτώ, εφόσον τα συμπτώματα έχουν μια σταθερότητα στον χρόνο, δεν μπορούν να αποδοθούν σε κάποια άλλη διαταραχή, στην χρήση ουσιών ή στην ιατρική κατάσταση του ατόμου και προκαλούν σημαντικές δυσκολίες στην προσωπική, επαγγελματική ή κοινωνική ζωή του ατόμου.  Επίσης τα συμπτώματα επηρεάζουν δύο ή περισσότερους από τους παρακάτω τομείς: τη σκέψη, το συναίσθημα, την διαπροσωπική λειτουργία και τον έλεγχο των παρορμήσεων.

Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι δέκα: Παρανοειδής, Σχιζοειδής, Σχιζότυπη, Αντικοινωνική, Μεταιχμιακή, Δραματική, Ναρκισσιστική, Ψυχαναγκαστική, Αποφευκτική, Εξαρτητική.

Ποιά είναι τα κοινά χαρακτηριστικά των διαταραχών προσωπικότητας;

Οι διαταραχές προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από άκαμπτες, δυσπροσαρμοστικές αντιδράσεις στην καθημερινότητα και επηρεάζουν συνολικά την ζωή του ατόμου, τις στενές προσωπικές σχέσεις, την επαγγελματική και την κοινωνική ζωή. Συνήθως τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας δεν αντιλαμβάνονται οι ίδιοι ότι έχουν μια διαταραχή προσωπικότητας και αποδίδουν τις σημαντικές δυσκολίες στο περιβάλλον, τους άλλους ανθρώπους, την κακή τους τύχη.

Για παράδειγμα ένα άτομο με ψυχαναγκαστική διαταραχή προσωπικότητας δεν μπορεί συχνά να αντιληφθεί ότι οι δυσκολίες στη ζωή του οφείλονται στην υπερβολική τελειοθηρία του, στον αυστηρό προγραμματισμό, στους άκαμπτους προσωπικούς κανόνες, στην ισχυρογνωμοσύνη, που το δυσκολεύουν να ολοκληρώσει εργασίες, να συνεργαστεί με άλλους ανθρώπους, να αναπτύξει και να απολαύσει διαπροσωπικές σχέσεις, παρά μόνο αν γίνουν όπως ακριβώς το ίδιο επιθυμεί και οι άλλοι συμμορφωθούν με τον δικό του τρόπο. Δεν σημαίνει ότι είναι εγωιστής, αλλά αυτός είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να οργανωθεί και να λειτουργήσει.

Πολλές φορές οι γύρω τους χαρακτηρίζουν ως άτομα με παραξενιές, «η ψυχαναγκαστική ή η απόλυτη», «ο αδέξιος κοινωνικά ή ο μοναχικός τύπος», «ο αλαζόνας», «η κυκλοθυμική». Μπορεί να ενοχλούνται από έναν άνθρωπο με διαταραχή προσωπικότητας, οι ίδιοι όμως δυσκολεύονται πολύ περισσότερο. Ένα άτομο με Ναρκισσιστική Διαταραχή Προσωπικότητας μπορεί να προκαλεί θυμό  στους ανθρώπους γύρω του, το ίδιο όμως υποφέρει πολύ περισσότερο ταλαιπωρούμενο από αισθήματα ανεπάρκειας και φόβου μήπως η ανεπάρκεια η οποία πιστεύει ότι το χαρακτηρίζει αποκαλυφθεί.

Πολλές φορές τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας αναζητούν περιβάλλοντα συμβατά με την προσωπικότητα και τις στρατηγικές αντιμετώπισης της ζωής που διαθέτουν. Αν τα συμπτώματα δεν είναι πολύ έντονα, το άτομο συνεχίζει να ταλαιπωρείται χωρίς να ζητά την βοήθεια από έναν ειδικό. Αν τα συμπτώματα είναι έντονα τότε με την παρότρυνση οικείων ίσως απευθυνθούν για θεραπεία.

Συχνός λόγος για τον οποίο απευθύνονται σε ψυχολόγο τα άτομα με μία διαταραχή προσωπικότητας είναι δυσκολίες που τους δημιουργούν στις προσωπικές, κοινωνικές, επαγγελματικές τους σχέσεις, δυσκολίες στο να διαχειριστούν με απλό τρόπο την καθημερινότητα τους ή η συνύπαρξη κάποιας άλλης διαταραχής, όπως κατάθλιψη, κοινωνική φοβία, διαταραχή πρόσληψης τροφής κ.α.

Το να έχουμε κάποια από το χαρακτηριστικά μιας διαταραχής προσωπικότητας δεν σημαίνει ότι έχουμε μια διαταραχή προσωπικότητας, καθώς σημαντικό ρόλο παίζει σε ποιο βαθμό αυτά εκφράζονται, για πόσο χρονικό διάστημα και εάν προκαλούν σημαντικές δυσκολίες.

Θεραπεία

Οι διαταραχές προσωπικότητας είναι πιο δύσκολες στη θεραπεία, καθώς αφορούν την ολότητα του ατόμου, από ότι οι διαταραχές συμπτωμάτων οι οποίες είναι πιο παροδικές εκ φύσεως. Η θεραπεία είναι επίσης μεγαλύτερη σε διάρκεια, τουλάχιστον δύο χρόνια.

Η θεραπεία έχει ως στόχο να ανακαλύψει και κάνει γνωστά στον θεραπευόμενο τα δυσλειτουργικά πιστεύω του τα οποία διαμορφώνουν την βάση για την αντίληψη της πραγματικότητας, να τα αντικαταστήσει με πιο λειτουργικά πιστεύω και στρατηγικές αντιμετώπισης της ζωής γενικότερα και των δυσκολιών που αντιμετωπίζει ειδικότερα. Αυτό γίνεται σταδιακά και σε συνεργασία με τον θεραπευόμενο.

Στόχος είναι να δοθεί ένας οδηγός στον θεραπευμένο ως προς το πώς διαμορφώθηκαν οι πεποιθήσεις αυτές, για ποιους λόγους κάποιες από αυτές δεν είναι βοηθητικές για τον ίδιο,  σε ποιες εμπειρίες θα ήταν καλό να εστιαστεί η θεραπεία και ποιες βαθύτερες πεποιθήσεις που αφορούν τον εαυτό και τους άλλους ανθρώπους θα ήταν καλό να τροποποιηθούν. Επίσης στόχος είναι να μαθευτούν νέες δεξιότητες απαραίτητες για κάθε περίπτωση, οι οποίες θα διευκολύνουν την ζωή του ατόμου, όπως δεξιότητες διαχείρισης του συναισθήματος, δεξιότητες διεκδικητικότητας, λήψης αποφάσεων για τη ζωή του.