Από την αρχή ύπαρξης του ο άνθρωπος ζούσε κοντά στα ζώα. Στο πέρασμα των αιώνων εξημέρωσε πολλά από αυτά, είτε για να εξυπηρετήσει ανάγκες του, είτε για την συντροφικότητα. Με την αστικοποίηση και την απομάκρυνση από την φύση ο άνθρωπος έχασε την επαφή του με τα ζώα, την οποία φαίνεται να αναζητά τα τελευταία χρόνια.
Τις τελευταίες δεκαετίες πληθαίνουν οι έρευνες σχετικά με τις θετικές επιδράσεις της συντροφικότητας των ζώων στην σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων, όπως και της συμμετοχής των ζώων στην θεραπεία. Σκύλοι, γάτες, δελφίνια και άλογα είναι από τα ζώα τα οποία έχουν μελετηθεί περισσότερο και χρησιμοποιηθεί στην θεραπεία και την φροντίδα των ανθρώπων.
Η συμβολή των σκύλων στην σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων
Τα σκυλιά τα οποία έχουν μελετηθεί περισσότερο από όλα τα ζώα φαίνεται να συμβάλλουν σε κάποιο βαθμό στην καλύτερη φυσική κατάσταση του ανθρώπου. Ένας σκύλος χρειάζεται ολιγόλεπτες έως κάποιες ώρες εξάσκησης την ημέρα, ανάλογα με την ράτσα και τις ανάγκες του. Οι βόλτες με τον σκύλο έστω και ολιγόλεπτες φαίνεται να συμβάλλουν θετικά στην φυσική κατάσταση, να δυναμώνουν τα κόκκαλα και τους μύες, να μειώνουν την χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια. Οι ιδιοκτήτες βγάζοντας βόλτα τον σκύλο ασκούνται έστω και ελάχιστα και οι ίδιοι, ενώ σε άλλη περίπτωση ίσως είχαν υιοθετήσει μια τελείως καθιστική ζωή.
Έρευνες επίσης δείχνουν ότι το να μιλά κάποιος στον σκύλο του και να παίζει μαζί του όχι μόνο προσφέρει χαρά αυξάνοντας τις ορμόνες της ευχαρίστησης, αλλά συμβάλλει επίσης στην μείωση του στρες και της αρτηριακής πίεσης. Ακόμη η φροντίδα ενός ζώου αυξάνει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση και μπορεί να συνεισφέρει θετικά στην διάθεση. Η συνύπαρξη με έναν σκύλο φαίνεται να βοηθά στην μείωση του στρες συμβάλλοντας σημαντικά στην βελτίωση της ζωής μετά από στρεσογόνα γεγονότα, όπως το διαζύγιο ή το πένθος.
Η συνύπαρξη με έναν σκύλο φαίνεται να βοηθά επίσης στην κοινωνικοποίηση. Μία βόλτα με τον σκύλο μπορεί να είναι μια ευκαιρία για γνωριμίες και συζητήσεις με άλλους ανθρώπους που έχουν βγάλει βόλτα τον δικό τους σκύλο ή περπατούν στο πάρκο, σε σχέση με το αν περπατούσαν μόνοι. Το θερμό καλωσόρισμα των σκύλων προς τους ιδιοκτήτες τους όταν επιστρέφουν στο σπίτι βοηθά στο να χαλαρώσουν από την ένταση της ημέρας και αυξάνει τα θετικά συναισθήματα, όπως η χαρά. Οι σκύλοι είναι εξαιρετικοί σύντροφοι για μοναχικούς ανθρώπους και ειδικά για ηλικιωμένους.
Σκύλοι οδηγοί ατόμων με προβλήματα όρασης, ακοής και κίνησης
Σκύλοι οδηγοί τυφλών υπάρχουν στην Βρετανία ήδη από το 1931. Σήμερα χιλιάδες άνθρωποι με προβλήματα όρασης έχουν βοηθηθεί σημαντικά από εκπαιδευμένους σκύλους οδηγούς, ενώ ήδη εκπαιδεύονται και χρησιμοποιούνται σκύλοι οδηγοί για άτομα με προβλήματα ακοής και άτομα με κινητικά προβλήματα. Πέρα από βοήθεια στην μετακίνηση η επαφή με τον σκύλο βοηθά στην μείωση της κοινωνικής απομόνωσης, βοηθά στην βελτίωση της αυτοπεποίθησης και την ανεξαρτησία. Στην Ελλάδα από το 2008 έχουν αρχίσει να εκπαιδεύονται και να χρησιμοποιούνται σκύλοι ως οδηγοί ατόμων με ολική ή μερική απώλεια όρασης.
Οι σκύλοι στην πρόληψη και την ανάρρωση από ασθένειες
Η συνύπαρξη με έναν σκύλο έχει βρεθεί ότι μπορεί να συμβάλλει στην πρόληψη, αλλά και να διευκολύνει την γρηγορότερη ανάρρωση από κάποιες ασθένειες. Έρευνες υποστηρίζουν ότι τα κατοικίδια ζώα, γάτες και κυρίως σκύλοι μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στην βελτίωση της υγείας των ιδιοκτητών τους, κυρίως σε περιπτώσεις μικρών ενοχλήσεων, όπως πονοκεφάλων, πυρετού, κρυολογημάτων. Άλλες έρευνες υποστηρίζουν ότι τα σκυλιά μπορούν να συμβάλλουν στην πρόληψη ακόμη πιο σοβαρών συμπτωμάτων, όπως τα καρδιαγγειακά προβλήματα, αλλά και στην γρηγορότερη ανάρρωση απο αυτά.
Υποστηρίζεται ακόμη ότι κάποιοι σκύλοι μπορούν να εκπαιδευτούν στην πρόληψη ενός επιληπτικού επεισοδίου, με βάση τις εκφράσεις του προσώπου, την στάση του σώματος του ανθρώπου και τα οσφρητικά και ακουστικά ερεθίσματα που μπορεί να αντιληφθεί ο σκύλος. Επίσης ότι μπορούν εκπαιδευμένοι σκύλοι να προειδοποιήσουν τον ιδιοκτήτη τους για ένα πιθανό υπογλυκαιμικό επεισόδιο. Οι οσφρητικές ικανότητες των σκύλων φαίνεται να είναι μια εξήγηση, καθώς σύμφωνα με έρευνες οι σκύλοι μπορούν να ανιχνεύσουν και να προειδοποιήσουν για ένα υπογλυκαιμικό επεισόδιο μέσω των μυρωδιών οι οποίες απελευθερώνονται από τον ιδρώτα. Έχει παρατηρηθεί ότι περίπου το ένα τρίτο των σκύλων που ζουν με άτομα με διαβήτη παρουσιάζουν αλλαγές στην συμπεριφορά τους κατά την διάρκεια ενός υπογλυκαιμικού επεισοδίου του ιδιοκτήτη τους.
Οι σκύλοι έχουν χρησιμοποιηθεί με μεγάλη επιτυχία ως «συν-θεραπευτές» σε ψυχιατρικά και σωφρονιστικά ιδρύματα. Έρευνες με συμμετέχοντες νοσηλευόμενους σε ψυχιατρικές δομές έδειξαν πιο γρήγορη ανάρρωση, περισσότερη κοινωνική αλληλεπίδραση και δραστηριοποίηση, όπως και περισσότερα χαμόγελα. Σε Ευρώπη και Αμερική ψυχιατρικά ιδρύματα και γηροκομεία οργανώνουν προγράμματα θεραπείας που περιλαμβάνουν ζώα, κυρίως σκύλους. Σε πολλά από αυτά έχει παρατηρηθεί μια έστω μικρή βελτίωση στην ψυχολογική διάθεση των νοσηλευόμενων οι οποίοι αλληλεπιδρούν καθημερινά με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους.
Φυσικά χρειάζονται ακόμη πολλές έρευνες οι οποίες να επαληθεύουν τα παραπάνω ευρήματα και πάντοτε με κατάλληλους και εκπαιδευμένους σκύλους, καθώς υπάρχουν και έρευνες οι οποίες υποστηρίζουν ότι η θετική επίδραση των ζώων στην ψυχική και σωματική υγεία των ανθρώπων δεν είναι τόσο σημαντική.
Τα δελφίνια στην θεραπεία των ανθρώπων
Η ιδέα της θεραπείας με την βοήθεια των δελφινιών προτάθηκε από τον John Lilly την δεκαετία 1960, ο οποίος μελετούσε την επικοινωνία μεταξύ δελφινιών και ανθρώπων και υποστήριζε ότι θα μπορούσαν να βοηθήσουν τους ανθρώπους στην καλύτερη μεταξύ τους επικοινωνία. Η ιδέα αυτή εξελίχθηκε την δεκαετία 1970 όταν ερευνητές άρχισαν να ερευνούν την αποτελεσματικότητα της αλληλεπίδρασης των δελφινιών με παιδιά που παρουσίαζαν νευρολογικές δυσκολίες. Τις τελευταίες δεκαετίες αρκετές έρευνες υποστηρίζουν ότι η βοηθούμενη από δελφίνια θεραπεία και τα προγράμματα «κολύμβησης με δελφίνια» μπορούν να έχουν θετικά αποτελέσματα σε παιδιά με μετατραυματική διαταραχή, αυτισμό, σύνδρομο Down και άλλες νευρολογικές, σωματικές και ψυχικές διαταραχές.
Ωστόσο η κριτική στις έρευνες αυτές και τα υποβοηθουμένα από δελφίνια προγράμματα είναι μεγάλη. Υποστηρίζεται ότι οι έρευνες παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα, όπως ότι ο αριθμός των συμμετεχόντων στις έρευνες αυτές είναι μικρός, δεν λαμβάνονται υπόψη ίσως και άλλοι παράγοντες που μπορεί να συνέβαλαν θετικά στην θεραπεία, καθώς επίσης ότι δεν αναφέρονται πιθανοί τυχαίοι τραυματισμοί κολυμπώντας με τα δελφίνια. Επίσης συχνά αναφέρονται και ηθικά θέματα σχετικά με την συμμετοχή των δελφινιών στα προγράμματα αυτά, καθώς τα δελφίνια δεν είναι κατοικίδια ζώα, αλλά είτε συμμετέχουν στα προγράμματα αφού πρώτα αιχμαλωτιστούν και διαμένουν σε θαλάσσια κέντρα, είτε είναι δελφίνια ελεύθερα σε θάλασσες, όπου και εκεί επίσης τίθεται το θέμα κατά πόσο υπάρχει σεβασμός στο φυσικό τους περιβάλλον και δεν διαταράσσεται η ηρεμία τους.
Τα άλογα στην θεραπεία των ανθρώπων
Για την ιπποθεραπεία υπάρχουν αρκετά πια δεδομένα σχετικά με την συνεισφορά και την αποτελεσματικότητα της στην θεραπεία σωματικών και ψυχικών διαταραχών.
Αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι η ιπποθεραπεία έχει θετικές επιδράσεις σε διάφορους τομείς, όπως η κοινωνική συμπεριφορά, η ποιότητα ζωής και η κινητική ικανότητα σε παιδιά με διαταραχή υπερκινητικότητας. Επίσης έχει βρεθεί ότι σε παιδιά με αυτισμό η ιπποθεραπεία συμβάλλει σημαντικά στην βελτίωση της αισθητηριακής ευαισθησίας, στην κοινωνική ώθηση, στη μείωση της απόσπασης προσοχής και της απροσεξίας. Επίσης υπάρχουν δεδομένα τα οποία υποστηρίζουν ότι η ιπποθεραπεία βοηθά στην θεραπεία νευρολογικών διαταραχών.
Η ιπποθεραπεία φαίνεται να βοηθάει στην βελτίωση της στάσης του σώματος, την ισορροπία και την κινητικότητα. Επίσης συχνά δημιουργείται μια ιδιαίτερη σχέση μεταξύ αλόγου και ανθρώπου, η οποία φαίνεται να έχει θετικές επιδράσεις στην συναισθηματική και ψυχική υγεία του ανθρώπου. Βέβαια και στην περίπτωση της ιπποθεραπείας είναι απαραίτητη η συλλογή περισσοτέρων δεδομένων.
Τι μαθήματα μπορούμε να πάρουμε συνυπάρχοντας και παρατηρώντας τα ζώα
Τα ζώα μας προσφέρουν ανιδιοτελή αγάπη, στιγμές χαλάρωσης και ευχαρίστησης. Πέρα από αυτά μας διδάσκουν και αρκετά μαθήματα, αν είμαστε ανοιχτοί να τα δεχθούμε.
Τα ζώα μας μαθαίνουν να ζούμε την στιγμή. Οι άνθρωποι βασανιζόμαστε με το χτες και το αύριο, τι συνέβη στο παρελθόν και τι θα γίνει στο μέλλον, ξεχνάμε να ζούμε με ενσυνειδητότητα το τώρα. Οι γάτες και οι σκύλοι, για παράδειγμα, μας υπενθυμίζουν να μην τα παίρνουμε όλα τόσο σοβαρά, να «παίζουμε» και να ξεκουραζόμαστε όταν το χρειαζόμαστε. Να συγχωρούμε πιο εύκολα και να αγαπάμε χωρίς όρους.
Όταν δεν έχουμε όρεξη να παίξουμε μαζί τους, θέλουμε να μας αφήσουν ήσυχους, περιμένουν υπομονετικά για την στιγμή που θα χαλαρώσουμε και θα δώσουμε ένα ελάχιστο νεύμα ώστε να τρέξουν κουνώντας την ουρά για να συνδεθούμε συναισθηματικά και να γελάσουμε υπενθυμίζοντας μας την σημαντικότητα της επαφής.
Μας θυμίζουν να αφήνουμε μερικές φορές τον εσωτερικό κριτή στην άκρη. Όταν τα ζώα παίζουν δεν σκέφτονται πως φαίνονται, αν το πέτυχαν με την πρώτη, αν τους κοιτούν και τι σκέφτονται για αυτά. Ίσως θα ήταν καλό να μη τα παίρνουμε όλα τόσο σοβαρά.
Μας υπενθυμίζουν να κινούμαστε και να φροντίζουμε το σώμα μας. Σε προγράμματα για άτομα με αρθρίτιδες έχουν χρησιμοποιηθεί οι γάτες σαν υπενθύμιση στα άτομα αυτά για να τεντώνονται. Η γιόγκα έχει πάρει πολλά μαθήματα από τα ζώα και τις στάσεις που παίρνουν αυτά και τις έχει ενσωματώσει στα προγράμματα της.
Πέρα από όλα είναι σημαντικό να αναρωτηθεί ο κάθε ένας τι σημαίνει το ζώο με το οποίο έχει επιλέξει να ζει παρέα, είτε είναι γάτα, σκύλος, άλογο, ακόμη και ένα πουλί, ένα ψάρι, αν είναι διατεθειμένος και έχει τον χρόνο να του προσφέρει την φροντίδα που χρειάζεται.
Τα ζώα μπορεί να προσφέρουν πολύ χαρά, ωστόσο χρειάζονται και την φροντίδα μας και ίσως κάποιες «θυσίες» από την μεριά μας τις οποίες αν δεν είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε είναι καλό να μην τα αναλαμβάνουμε.
Αν για διάφορους λόγους συνειδητοποιήσουμε ότι δεν μπορούμε να τα φροντίσουμε σωστά αφού έχουμε ήδη πάρει ένα ζωάκι είναι καλό να φροντίσουμε να του βρούμε ένα καινούριο, ασφαλές σπίτι πριν το αφήσουμε. Δεν είναι άψυχα αντικείμενα, αλλά πραγματικές ζωές, οι οποίες δεν έχουν μάθει ή δεν βρίσκονται στο φυσικό τους περιβάλλον για να επιβιώσουν μόνα τους.