Μπορεί η εστίαση στην σωστή, υγιεινή διατροφή να είναι κακή; Ακούγεται οξύμωρο, αλλά όταν αυτό γίνεται εμμονή τότε μπορεί μόνο αρνητικά αποτελέσματα να έχει. Ο όρος Ορθορέξια προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «ορθό» (ορθή, σωστή) και «όρεξη», αν και κυριολεκτικά σημαίνει ορθή όρεξη, ο όρος χρησιμοποιήθηκε στο εξωτερικό ως ορθή διατροφή και πρόκειται για μία μη υγιή εμμονή με την υγιεινή διατροφή. Η Ορθορέξια δεν είναι μια επισήμως αναγνωρισμένη διαταραχή, ωστόσο είναι παρόμοια με τις άλλες διατροφικές διαταραχές (ανορεξία, βουλιμία, υπερφαγία), με την διαφορά ότι τα άτομα με Ορθορέξια έχουν κυρίως εμμονή με το να τρώνε υγιεινά. Μια άλλη διαφορά μεταξύ τους είναι ότι ενώ η ανορεξία και η βουλιμία είναι «κρυφές» διαταραχές, τα άτομα δηλαδή που υποφέρουν από αυτές το κρατούν κρυφό, στην Ορθορέξια συμβαίνει το αντίθετο. Είναι πολύ περήφανοι για τις διατροφικές τους επιλογές, το συζητούν, το προβάλλουν και συχνά με ιδιαίτερη ένταση, πιστεύοντας ότι αυτοί κάνουν τις σωστές επιλογές, ενώ οι άλλοι τις λανθασμένες.

Τι είναι η Ορθορέξια;

Ο όρος πρώτο-χρησιμοποιήθηκε από τον γιατρό Steven Bratman, ο οποίος προσπάθησε να περιγράψει την προσωπική του εμπειρία με την διατροφή και το φαγητό. Στην Ορθορέξια χαρακτηριστικός είναι ο περιορισμός της τροφής, όπως συμβαίνει και στην ανορεξία, αλλά η έμφαση του περιορισμού στην περίπτωση αυτή δίνεται στην ποιότητα και όχι στην ποσότητα της τροφής. Στην Ορθορέξια δεν υπάρχει ο φόβος μην παχύνουν, στόχος τους είναι να τρέφονται όσο το δυνατόν πιο αγνά και υγιεινά ώστε να αποφύγουν τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει η κατανάλωση «ανθυγιεινών τροφών» στην υγεία τους.

Η Ορθορέξια εμφανίστηκε την δεκαετία του ’90, αλλά τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο συχνή, συμβάλλοντας σε αυτό πιθανά η έντονη προβολή της υγιεινής διατροφής, ο διαχωρισμός των τροφών σε «καλές» και «κακές» και η υπερ-προβολή του λεπτού σώματος. Τα άτομα με Ορθορέξια έχουν μια συνεχή ανησυχία σχετικά με το φαγητό. Η ενασχόληση τους με την διατροφή καταναλώνει πολύ χρόνο σε βάρος των άλλων δραστηριοτήτων. Η διατροφή αποκτά κεντρικό ρόλο στην ζωή τους. Προτιμούν να ετοιμάζουν οι ίδιοι το φαγητό τους και περνάνε από έλεγχο τα γεύματα που μπορεί να ετοιμάσουν άλλοι. Αρνούνται να φάνε κάτι «μη υγιεινό» και η θρεπτική αξία της τροφής είναι πάντα σε προτεραιότητα σε σχέση με την απόλαυση. Γνωρίζουν πολλά σχετικά με το φαγητό και την διατροφή, πολλές φορές όμως έχουν ανακριβείς πληροφορίες τις οποίες παίρνουν από τα περιοδικά και το διαδίκτυο. Αποφεύγουν τα οικογενειακά, φιλικά γεύματα ή γιορτές στις οποίες θα υπάρχει φαγητό εκτός του διατροφικού τους προγράμματος. Αρνούνται εξόδους σε εστιατόρια και ταβέρνες, με αποτέλεσμα να απομακρύνονται από συγγενείς και φίλους.

Η αυτοεκτίμηση τους βελτιώνεται ή χειροτερεύει ανάλογα με το εάν τρώνε υγιεινά, καθώς ο τρόπος διατροφής τους γίνεται κομμάτι της ταυτότητα τους. Νιώθουν ότι έχουν τον πλήρη έλεγχο και η αυτοπεποίθηση τους αυξάνεται μόνο όταν τρώνε υγιεινά. Αν ξεφύγουν από το τέλειο υγιεινό διατροφικό τους πρόγραμμα νιώθουν ενοχές και κατηγορούν τον εαυτό τους, γιατί δεν μπόρεσαν να έχουν τον έλεγχο πάνω στην επιθυμία τους να φάνε κάτι εκτός του υγιεινού τους διατροφικού προγράμματος. Σε πιο ακραίες περιπτώσεις η προσπάθεια τους να τρέφονται όσο το δυνατόν πιο αγνά και υγιεινά, οδηγεί στο τρέφονται τελικά τόσο φτωχά, ώστε αυτό να έχει σημαντική επίπτωση στην υγεία τους. Από τα όσο μέχρι στιγμής ερευνητικά δεδομένα υπάρχουν για την Ορθορέξια φαίνεται ότι αυτή εμφανίζεται εξίσου σε άντρες και γυναίκες.

Πώς ξεκινά και εξελίσσεται η Ορθορέξια;

Η Ορθορέξια συνήθως ξεκινά με την προσπάθεια του ατόμου να τρέφεται πιο υγιεινά και τελικά καταλήγει στο να υποφέρει από αυτό. Τα άτομα με Ορθορέξια έχουν εμμονή με την ποιότητα και την αγνότητα των τροφών, την ποσότητα, τις θερμίδες και την ποικιλία των τροφών που θα καταναλώσουν. Ακολουθούν ένα πολύ άκαμπτο διατροφικό πρόγραμμα και όταν βγαίνουν από αυτό «τιμωρούνται» ακολουθώντας ένα ακόμη πιο αυστηρό πρόγραμμα, νηστεία ή υπερβολική άσκηση ώστε να αντισταθμίσουν το διατροφικό ολίσθημα. Η αρχική ικανοποίηση που νιώθει το άτομο μέσα από την αναζήτηση και την υιοθέτηση μιας πιο υγιεινής διατροφής, σιγά σιγά μετατρέπεται σε έντονη ανησυχία, άγχος και εμμονή σχετικά με τις τροφές που θα καταναλώσει, την ποιότητα, την προέλευση, την επεξεργασία και την θρεπτική αξία της τροφής.

Έτσι μπαίνουν σε έναν φαύλο κύκλο αγωνιώδους προσπάθειας να τρέφονται σωστά και άγχους στην προσωπική και κοινωνική τους ζωή η οποία περιστρέφεται γύρω από την υγιεινή διατροφή, όπως και αυτοκατηγοριών εάν ξεφύγουν από αυτό. Αρχίζουν με το να αποφεύγουν συγκεκριμένες τροφές, μετά ολόκληρες ομάδες τροφών και σιγά σιγά μπορεί να αποκλείσουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό τροφών, αρνούμενοι να καταναλώσουν τροφές που περιέχουν συντηρητικά, επεξεργασμένες τροφές, όπως το λευκό αλεύρι και η ζάχαρη, ζωικά προϊόντα και οποιεσδήποτε άλλες τροφές ή συστατικά μπορεί να θεωρούνται «ανθυγιεινά».

Που μπορεί να οφείλεται;

Η ορθορέξια μπορεί να οφείλεται σε έναν βαθμό στην προσπάθεια του ατόμου να νιώσει «ασφάλεια» από μια κακή διατροφή και τις επιπτώσεις που θα είχε στην υγεία του. Μπορεί να έχει μια καταναγκαστική σχέση με τον έλεγχο και το φαγητό μπορεί να λειτουργεί ως ένα μέσο για να επιβεβαιώσει την ελεγκτική του ικανότητα. Ακόμη μπορεί η έντονη επιθυμία για ένα αδύνατο σώμα να συμβάλλει σε αυτό. Υπάρχουν επίσης άνθρωποι για τους οποίους ο τρόπος διατροφής τους γίνεται κομμάτι της ταυτότητας τους. Οικογενειακά πρότυπα, αλλά και η συχνή πληροφόρηση σχετικά με τις «καλές» και τις «κακές τροφές» και το κακό που μπορεί να προκαλέσουν στην υγεία αυτές συμβάλουν επίσης σημαντικά. Κάποια από τα άτομα με ορθορέξια μπορεί να έχουν ιστορικό ανορεξίας ή βουλιμίας το οποίο φαίνεται να παίζει έναν σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση της ορθορέξιας. Τέλος η βίωση μιας πρόσφατης ασθένειας μπορεί επίσης να πυροδοτήσει συμπτώματα ορθορέξιας.

Πως μπορεί να επηρεάσει την ζωή των ατόμων που πάσχουν από αυτήν;

Μπορεί τα διατροφικά προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα άτομα με Ορθορέξια να μην είναι εμφανή, ωστόσο σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να υπάρχει απίσχνανση και σοβαρά προβλήματα υγείας Πιο εμφανή είναι τα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα. Η εμμονή αυτή με την απόλυτα υγιεινή διατροφή μπορεί να επηρεάσει την ζωή του ατόμου, τις σχέσεις του και την ψυχική υγεία του. Συχνά απομονώνεται κοινωνικά, επειδή οργανώνει τη ζωή του γύρω από το φαγητό. Η σκέψη και η οργάνωση του φαγητού καταναλώνει μεγάλο μέρος της ζωής του, μην αφήνοντας πολύ χώρο για οτιδήποτε άλλο. Το φαγητό λειτουργεί και ως ένα μέσο κοινωνικής επαφής, για το άτομο όμως με ορθορέξια μπορεί το φαγητό να στέκεται ως εμπόδιο στην κοινωνική επαφή προκαλώντας μεγάλο άγχος, δυσκολία και τελικά αποφυγή της κοινωνικής επαφής που μπορεί να συμπεριλαμβάνει το φαγητό. Το άτομο σιγά σιγά χάνει την ικανότητα να τρώει αυθόρμητα, να καταλαβαίνει πότε πεινάει, πόσο πρέπει να φάει και πότε είναι χορτάτο. Τέλος μέσα από αυτό επηρεάζεται σημαντικά η αυτοεκτίμηση του, καθώς συχνά νιώθει αποτυχημένο εάν δεν καταφέρει να κρατήσει το διατροφικό του πρόγραμμα. Κατηγορεί τον εαυτό του για την πείνα που μπορεί να νιώθει και για την κατανάλωση μιας «απαγορευμένης τροφή», αντί να σκεφτεί ότι πιθανά ευθύνεται η διατροφή που ακολουθεί και όχι η ικανότητα του να ελέγξει την επιθυμία του.

Το να τρώω υγιεινά είναι δηλαδή ανθυγιεινό;

Το να ακολουθούμε μια διατροφή τρώγοντας προσεκτικά και υγιεινά είναι καλό, εκτός αν αυτό καταναλώνει έναν σημαντικό χρόνο και χώρο στην ζωή μας και το να φάμε κάτι εκτός του υγιεινού διατροφικού προγράμματος συνοδεύεται από πολλές τύψεις και αυτοκατηγορίες. Επίσης αν αυτό προκαλεί δυσκολία στην κοινωνική συναναστροφή και κυρίως όταν συμπεριλαμβάνεται φαγητό με συνέπεια να απομονωνόμαστε, τότε σίγουρα εδώ υπάρχει ένα πρόβλημα. Υπάρχει διαφορά μεταξύ των υγιών ατόμων οι οποίοι ακολουθούν μια συγκεκριμένη διατροφή (π.χ χορτοφαγία, διατροφή χωρίς γλουτένη, μη επεξεργασμένες τροφές κλπ..) και αυτούς που ακολουθούν ψυχαναγκαστικά μια διατροφή που τελικά τους κάνει κακό και όχι το καλό που προσπαθούν να επιτύχουν.

Θεραπεία

Η ορθορέξια δεν έχει μπει επίσημα στο διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών και ίσως να μην διαγιγνώσκεται συχνά. Εάν όμως κάποιος καταλάβει ότι μάλλον η υγιεινή διατροφή του έχει γίνει εμμονή και επηρεάζει την ζωή του, θα ήταν καλό να ζητήσει βοήθεια. Η αναζήτησης θεραπείας δεν σημαίνει ότι θα πάψει να τρέφεται υγιεινά, θα συνεχίσει να το κάνει, αλλά με έναν διαφορετικό τρόπο έχοντας πρώτα από όλα κατανοήσει το πρόβλημα και τις αιτίες που πιθανά να το έχουν προκαλέσει. Μέσα από την θεραπεία να μπορέσει να είναι πιο ευέλικτος και όχι τόσο αυστηρός σχετικά με το φαγητό, δεχόμενος ότι αν φάει κάτι «ανθυγιεινό» δεν θα συμβεί κάτι κακό, ότι το φαγητό δεν θα τον κάνει καλύτερο άνθρωπο, ότι δεν χρειάζεται να βασίζει την αυτοεκτίμηση του στο κατά πόσο τρώει υγιεινά και κατά πόσο μπορεί να κρατήσει το πρόγραμμα αυτό, όσο αυστηρό και να είναι. Το φαγητό είναι «καύσιμο» για να μπορούμε να ζούμε, να δουλεύουμε, να ευχαριστιόμαστε τη ζωή. Το φαγητό είναι και απόλαυση, την οποία είτε μοιραζόμαστε με άλλους, είτε μόνοι, πάντα χωρίς τύψεις, ενοχές και εμμονές που μετατρέπουν την απόλαυση σε κόλαση.