Η διάθεση μπορεί να επηρεάσει τη επιλογή τροφής και τις προσδοκίες που έχουμε σχετικά με την επίδραση που θα έχει η τροφή αυτή στην διάθεση μας. Και από την άλλη η τροφή μπορεί να επηρεάσει και να αλλάξει την διάθεση μας. Υπάρχει δηλαδή μια αμφίδρομη αλληλεπίδραση.

Έρευνες δείχνουν ότι οι τροφές επηρεάζουν ευθέως νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο οι οποίοι με την σειρά τους επηρεάζουν την διάθεση και την απόδοση μας μεταβάλλοντας την δομή του εγκεφάλου, την βιοχημεία και την φυσιολογία.

Το στρες επηρεάζει την όρεξη και την επιλογή τροφής

Το στρες παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ψυχική μας υγεία. Έρευνες δείχνουν ότι  υπάρχει μια στενή, πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ φαγητού, διάθεσης και στρες. Το στρες επηρεάζει την διατροφική μας συμπεριφορά, είτε αυξάνοντας, είτε μειώνοντας την κατανάλωση τροφής ανάλογα με τα εξωτερικά και ψυχολογικά στρεσογόνα ερεθίσματα. Επηρεάζει το τι τρώμε και το πώς τρώμε.

Το στρες μπορεί να κάνει συχνά το στομάχι μας «να κλείνει», να μην  έχουμε όρεξη να φάμε. Για παράδειγμα πριν τις εξετάσεις, μια συνέντευξη για δουλειά, ένα σημαντικό ραντεβού συνήθως δεν έχουμε όρεξη να φάμε (όπως λέμε «τίποτα δεν πάει κάτω»). Εκείνη την στιγμή κρίνεται κάτι πολύ σημαντικό και το φαγητό έρχεται σε δεύτερη μοίρα. Το να εστιάσω στο φαγητό με αποσπά από τον άμεσο κίνδυνο (να κοπώ στις εξετάσεις, να πάει κάτι στραβά στο ραντεβού) που πρέπει να αντιμετωπίσω και εστιάζω στην αντιμετώπιση του. Μόλις χαλαρώσω, μπορώ να φάω.

Ωστόσο το χρόνιο στρες φαίνεται ότι αυξάνει την όρεξη και κυρίως την όρεξη για τροφές που θα μας δώσουν γρήγορα αρκετή ενέργεια και ικανοποίηση. Συνήθως οι τροφές που επιλέγονται είναι αυτές που είναι πλούσιες σε λιπαρά και ζάχαρη. Ίσως έτσι εξηγείται γιατί παχαίνουμε όταν είμαστε αγχωμένοι για μεγάλο διάστημα.

Συχνά άτομα με δυσκολία να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους ή τις στρεσογόνες καταστάσεις  που βιώνουν στρέφονται στο φαγητό και κυρίως σε τροφές με υψηλή θερμιδική αξία για να μπορέσουν μέσω αυτού να ανακουφιστούν και να ευχαριστήσουν τον εαυτό τους.

Το στρες εξελικτικά συνδεόταν με την ύπαρξη κάποιου φυσικού κινδύνου τον οποίο για να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι χρειάζονταν  ενέργεια, άρα λήψη τροφής, θερμίδων, ενέργειας. Σήμερα όμως οι περισσότεροι κίνδυνοι είναι ψυχολογικοί, το στρες δεν προκαλείται από κάποιον φυσικό κίνδυνο και έτσι η κατανάλωση τροφής, η λήψη ενέργειας δεν είναι απαραίτητη για να αντιμετωπίσουμε το στρες που βιώνουμε. Το να στρεφόμαστε αυτόματα στην κατανάλωση τροφής μας δίνει περίσσεια ενέργεια την οποία δεν θα χρησιμοποιήσουμε.

Τα δυσάρεστα συναισθήματα επηρεάζουν την όρεξη και την επιλογή τροφής

Και δεν είναι μόνο το στρες που μας οδηγεί στην κατανάλωση φαγητού, χωρίς να πεινάμε πραγματικά, αλλά και η στενοχώρια, η απογοήτευση, ήπια έως έντονα αρνητικά συναισθήματα. Αν σκεφτούμε λίγο θα θυμηθούμε φορές που νιώθοντας άγχος, απογοήτευση, στενοχώρια στραφήκαμε στο «ανακουφιστικό φαγητό» (το γνωστό ως  “comfort food”), το οποίο τις περισσότερες φορές είναι λιπαρές και γλυκές τροφές.

Γιατί επιλέγουμε λιπαρές και γλυκές τροφές;

Επιλέγουμε τι θα φάμε σύμφωνα με την διάθεση μας, αλλά και η διάθεση μας επηρεάζεται από το τι τρώμε. Σε όλο αυτό παίζουν ρόλο κάποιες χημικές ουσίες του εγκεφάλου, οι νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη οι οποίες παίζουν ρόλο στην ρύθμιση της διάθεσης και τον έλεγχο της όρεξης.

Όταν είμαστε αγχωμένοι, στενοχωρημένοι δεν επιλέγουμε τυχαία γλυκά, γρήγορο φαγητό, τηγανητά, πλούσιες σε λιπαρά τροφές. Οι λιπαρές και γλυκές τροφές ανεβάζουν τα επίπεδα νευροδιαβιβαστών, όπως της ντοπαμίνης στο κέντρο επιβράβευσης και ευχαρίστησης του εγκεφάλου και της σεροτονίνης, με αποτέλεσμα να χαλαρώνουμε, να ανακουφιζόμαστε, να νιώθουμε ευφορία και να βελτιώνεται η διάθεσή μας.

Επίσης μέσω του φαγητού επηρεάζονται και οι πιο γνωστές χημικές ουσίες της ευχαρίστησης, οι ενδορφίνες. Συχνά ακούμε ότι η σοκολάτα αυξάνει τις ενδορφίνες και φτιάχνει την διάθεση. Αυτό συμβαίνει γιατί η σοκολάτα, το παγωτό και άλλες γλυκές τροφές απελευθερώνουν τις ενδορφίνες, οι οποίες με την σειρά τους προκαλούν ευφορία. Από την άλλη φαίνεται ότι οι ενδορφίνες προκαλούν μια ανάγκη για τέτοιες τροφές και αυτό είναι που μας κάνει να θέλουμε να φάμε και να ξανά φάμε κάτι γλυκό.

Μια συνήθεια από παλιά…

Υπάρχει συχνά και μια σύνδεση που κρατάει από τα παιδικά χρόνια. Σίγουρα θα υπάρχουν μνήμες της μαμάς ή της γιαγιάς, η οποία φτιάχνει το αγαπημένο γλυκό ή λιπαρό συνήθως φαγητό (π.χ. πατάτες τηγανητές) για να ευχαριστήσει ή να παρηγορήσει το παιδί από μια στενοχώρια. Μπορεί να μην γνωρίζουν την βιοχημεία του εγκεφάλου, μπορεί να μην γνωρίζουν τον ρόλο της ντοπαμίνης και της σεροτονίνης στην διάθεση, μπορεί να μην γνωρίζουν την θετική επίδραση στην διάθεση που έχουν οι γλυκές και λιπαρές τροφές μέσω των νευροδιαβιβαστών. Γνωρίζουν όμως πολύ καλά ότι τα γλυκά, η σοκολάτα, οι τηγανητές πατάτες, οι καραμέλες, τα τηγανητά, το παγωτό μας φτιάχνουν την διάθεση και αυτό είναι που επιθυμούν για το στενοχωρημένο, απογοητευμένο, πονεμένο παιδί.

Πότε γίνεται δυσλειτουργικό;

Σίγουρα δεν υπάρχει τίποτα κακό σε αυτό, κάθε άλλο. Τα γλυκά είναι υπέροχες τροφές και είναι καλό να τις απολαμβάνουμε για την ικανοποίηση της γεύσης μας, της πείνας, όπως και για την ευφορία και την ευχαρίστηση που μας προσφέρουν. Όλοι μπορεί φάμε κάτι γλυκό ή λιπαρό για να ικανοποιήσουμε την πείνα μας, να πάρουμε γρήγορα ενέργεια ή και για να νιώσουμε καλύτερα μια κουραστική ή δυσάρεστη ημέρα. Είναι κάτι καλό, αλλιώς δεν θα φτιάχναμε γλυκά για να ευχαριστήσουμε τους αγαπημένους μας ή τους καλεσμένους σε μια γιορτή. Δεν υπάρχουν καλές και κακές τροφές. Ίσως υπάρχουν τροφές που είναι καλό να τρώμε συχνά και τροφές που είναι καλό να τρώμε κάποιες φορές ή σε μικρότερες ποσότητες.

Όταν όμως το μόνο μέσο ανακούφισης είναι το φαγητό, δεν μαθαίνουμε να εκφραζόμαστε, να ανακουφιζόμαστε και να βρίσκουμε τρόπους επίλυσης προβλημάτων πιο αποτελεσματικούς και βοηθητικούς για εμάς. Δεν είναι καλή ιδέα να αντιμετωπίζουμε το φαγητό σαν ανακουφιστικό μέσο, γιατί η δράση του είναι βραχυπρόθεσμη, δεν λύνει κανένα πρόβλημα και γίνεται μια συνήθεια που ίσως δεν μπορούμε εύκολα να σταματήσουμε.

Αν η κατανάλωση φαγητού γίνεται συστηματικά τρόπος αντιμετώπισης δυσκολιών και δυσάρεστων συναισθημάτων, μέσο αλλαγής της διάθεσης, ίσως θα ήταν καλό να ζητήσουμε βοήθεια για να μάθουμε πιο αποτελεσματικούς, βοηθητικούς τρόπους να τα αντιμετωπίζουμε. Συχνά η διαταραγμένη σχέση με το φαγητό συνδέεται με διαταραχές πρόσληψης τροφής και παχυσαρκία.

Εστιάστε στο φαγητό ως κάτι που χρειάζεστε όταν πεινάτε, όχι σαν μηχανισμό επιβράβευσης, τιμωρίας, ανακούφισης, λύσης προβλημάτων. Έτσι μπορούμε να συνεχίσουμε να  αγαπάμε τις τροφές αυτές, όπως η σοκολάτα, και να απολαμβάνουμε την ευχαρίστηση που μας προσφέρουν χωρίς τύψεις, χωρίς ενοχές, χωρίς απαγορεύσεις.