Ο ύπνος είναι μια πολύ σημαντική λειτουργία του οργανισμού. Το να μην μπορεί κάποιος να κοιμηθεί είναι μία πολύ άσχημη εμπειρία, καθώς δεν επηρεάζει μόνο τις νυχτερινές ώρες, αλλά έχει συνέπειες στην ποιότητα ζωής του ατόμου γενικότερα. Η αϋπνία είναι ένα από τα συνηθεστέρα παράπονα που αναφέρονται στους γιατρούς.

Ο ύπνος δεν είναι απλώς μια «απενεργοποίηση» του οργανισμού, όπως και η εγρήγορση δεν είναι μια απλή «ενεργοποίηση», έτσι θα ήταν σαν να ζούμε σε δύο άκρα. Δεν είναι μια παθητική διαδικασία ή μια φυγή.  Είναι μια αυτοματοποιημένη λειτουργία την οποία δεν σκεφτόμαστε, παρά μόνο όταν παρουσιαστεί κάποιο πρόβλημα. Ο ύπνος δεν είναι επιλογή, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη ζωή. Έρευνες αναφέρουν ότι μπορούμε να ζήσουμε τρεις φορές περισσότερο χωρίς φαγητό από ότι χωρίς ύπνο.

Δύο διαδικασίες ελέγχουν τον ύπνο. Η μία είναι η ομοιόσταση του ύπνου η οποία ελέγχει την ανάγκη μας για ύπνο και η άλλη είναι ο κιρκαδιανός ρυθμός ή το ρολόι του σώματος, το οποίο ελέγχει πότε θα κοιμηθούμε, ρυθμίζει δηλαδή την αρμονία του προγράμματος ύπνου και εγρήγορσης. Η ορμόνη μελατονίνη είναι αυτή που είναι κυρίως υπεύθυνη για την συνεχή λειτουργία του σωματικού ρολογιού. Κατά την διάρκεια της νύχτας η μελατονίνη αυξάνεται και αρχίζει να μειώνεται καθώς πλησιάζει το πρωί και έρχεται το φως. Είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ της ομοιόστασης του ύπνου και του κιρκαδιανού μηχανισμού που κάτω από φυσιολογικές συνθήκες οδηγούν σε έναν καλό ύπνο.

Ο ύπνος επίσης ποιοτικά διακρίνεται σε δυο καταστάσεις, τον ύπνο χωρίς ταχείες κινήσεις των οφθαλμών και τον ύπνο με ταχείες κινήσεις των οφθαλμών κατά την διάρκεια του οποίου ονειρευόμαστε.

Η «Οικονομία του ύπνου»

Ο γνωστός ερευνητής ύπνου Dement χρησιμοποιεί μια αναλογία που ονομάζει  «Οικονομία του ύπνου». Για κάθε ώρα που είμαστε ξύπνιοι μαζεύουμε ένα χρέος ύπνου. Σε αυτούς που κοιμούνται καλά το χρέος αυτό ξεπληρώνεται με τον νυχτερινό ύπνο και ξυπνούν φρέσκοι και σε ισορροπία το επόμενο πρωί. Η αναλογία αυτή θέτει την πιθανότητα κάποια άτομα εξαιτίας ενός συγκεκριμένου, έντονου, πολυάσχολου τρόπου ζωής ή για άλλους λόγους να μπαίνουν σε μια χρόνια διαδικασία χρέους ύπνου.

Πόσο ύπνο χρειαζόμαστε;

Το μοτίβο του ύπνου αλλάζει με την ηλικία. Τα μωρά χρειάζονται έως και 18 ώρες ύπνου, ενώ οι ηλικιωμένοι ίσως να μπορούν να κοιμηθούν μόλις 6 ώρες.  Όσο μεγαλώνουμε τόσο λιγότερο ύπνο έχουμε ανάγκη και τόσο πιο ελαφρύς γίνεται ο ύπνος, ακόμη και αν αυτό δεν μας αρέσει.

Πως επηρεάζει ο ύπνος την ζωή μας;

Ο ύπνος επηρεάζει την καλή λειτουργία μας κατά την διάρκεια της ημέρας, σωματικά, πνευματικά και συναισθηματικά. Ο ύπνος είναι χρήσιμος γιατί κατά την κατά την διάρκεια της νύχτας το δέρμα αναπληρώνεται, ξεκουράζονται οι μύες  και παράγονται κάποιες σημαντικές ορμόνες, όπως η αυξητική ορμόνη στα παιδιά. Το «κοιμήσου παιδί μου να μεγαλώσεις» έχει μια δόση αλήθειας.

Τι συνέπειες έχει η έλλειψη ύπνου;

Ο ύπνος παίζει σημαντικό ρόλο στην πνευματική ικανότητα, καθώς η έλλειψη ύπνου συμβάλλει στην δυσκολία συγκέντρωσης και προσοχής, με αποτέλεσμα να χρειαζόμαστε περισσότερο χρόνο να ολοκληρώσουμε μια δουλειά από ότι εάν είχαμε κοιμηθεί και ξεκουραστεί. Επίσης προκαλεί προβλήματα μνήμης και φυσικά μεγάλη δυσκολία να μείνουμε ξύπνιοι και παραγωγικοί κατά την διάρκεια της ημέρας.

Η έλλειψη ύπνου επηρεάζει και την ψυχική μας υγεία. Προκαλεί συχνά ευερεθιστότητα και μας βάζει σε μια κατάσταση άγχους και υπερδιέγερσης. Είναι σαν να προσπαθεί ο εγκέφαλος να αναπληρώσει την βραδύτητα του με το να μας κρατά σε περισσότερη διέγερση. Η έλλειψη ύπνου ή ο κακός ύπνος για αρκετό διάστημα μπορεί να προκαλέσει αδιαθεσία, ένα επίπεδο συναίσθημα ή/και καταθλιπτικά συμπτώματα. Τέλος η έλλειψη ύπνου έχει συνδεθεί με προβλήματα υγείας, όπως καρδιαγγειακά, αλλά και με την παχυσαρκία.

Αϋπνία

Αϋπνία είναι μια κατάσταση κατά την οποία παρουσιάζεται δυσκολία στην έναρξη ή/και διατήρηση του ύπνου, ο ύπνος δεν είναι αποδοτικός, ξεκούραστος, αυτό συμβαίνει για τρεις ή περισσότερες νύχτες τη βδομάδα και περισσότερο από 1 μήνα. Αυτό έχει σημαντικές συνέπειες στην προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή του ατόμου. Απαραίτητη προϋπόθεση για να τεθεί η διάγνωση της αϋπνίας είναι τα συμπτώματά της να είναι παρόντα τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα επί ένα μήνα.

Η αϋπνία είναι ένα υποκειμενικό ενόχλημα. Yπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι νιώθουν ικανοποιημένοι και ξεκούραστοι με τέσσερις ή πέντε ώρες ύπνο.  Υπάρχουν κάποιοι άλλοι οι οποίοι μπορεί να χρειάζονται περισσότερο ύπνο από τον μέσο όρο, να μην νιώθουν ότι ξεκουράζονται με λιγότερο και να αναφέρουν ότι υποφέρουν από αϋπνία.

Που μπορεί να οφείλεται η κακή ποιότητα ύπνου και πως μπορεί να βελτιωθεί;

Είναι πολλοί οι παράγοντες οι οποίοι μπορεί να συμβάλλουν στην κακή ποιότητα ύπνου και στην αϋπνία. Αυτοί μπορεί να είναι προδιαθεσικοί παράγοντες, όπως η κληρονομικότητα, η προχωρημένη ηλικία και κάποια στοιχεία της προσωπικότητας, συχνά αγχώδη και ψυχαναγκαστικά στοιχεία.

Επίσης οι συνθήκες ζωής, όπως το εναλλασσόμενο 24ωρο ωράριο εργασίας, τα ακανόνιστα προγράμματα και οι κακές συνήθειες ύπνου, η χρήση ουσιών και κάποιων φαρμάκων, αλλά και δυσάρεστα ή αρνητικά γεγονότα ζωής, το στρες και η ύπαρξη κάποιων προβλημάτων υγείας. Ακόμη σημαντικό ρόλο παίζει και η ύπαρξη ψυχοπαθολογίας, όπως η κατάθλιψη και οι αγχώδεις διαταραχές. Τέλος το άγχος και  η ανησυχία για τον ύπνο ή για την ύπαρξη ενός προσωρινού προβλήματος  με τον ύπνου μπορούν από μόνα τους να διαιωνίσουν το πρόβλημα και από προσωρινό να γίνει μόνιμο.

Φαίνεται ότι συμβάλλουν θετικά στην ποιότητα του ύπνου το πρόγραμμα ύπνου περίπου την ίδια ώρα κάθε μέρα, η άσκηση κατά την διάρκεια της ημέρας και οι καλές και άνετες περιβαλλοντικές συνθήκες ύπνου. Θα ήταν καλό να αποφεύγεται η έντονη άσκηση πριν τον ύπνο, η κατανάλωση μεγάλων γευμάτων και ουσιών που δρουν διεγερτικά, όπως ο καφές.

Ωστόσο εάν το πρόβλημα του ύπνου και η ύπαρξη αϋπνίας είναι ιδιαίτερα έντονο καλό θα ήταν κάποιος να απευθυνθεί σε έναν ειδικό.