Τα συναισθήματα παίζουν σημαντικό ρόλο στην καθημερινή μας ζωή. Όταν συμβαίνει κάτι είναι το πρώτο που παρατηρούμε. Το συναίσθημα μπορεί να προκληθεί απο μια σκέψη, μια ανάμνηση, ένα σωματικό σύμπτωμα ή ακόμη και από ένα άλλο συναίσθημα. Τα συναισθήματα εξυπηρετούν διάφορους σκοπούς, μεταξύ των οποίων είναι ότι μας δίνουν πληροφορίες για κάτι που συμβαίνει, μας προφυλάσσουν, μας κινητοποιούν να συμπεριφερθούμε με συγκεκριμένους τρόπους ώστε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τους άλλους.
Πολλοί ερευνητές, επιστήμονες, φιλόσοφοι προσπάθησαν και προσπαθούν ακόμη να ορίσουν τα συναισθήματα, να τα κατατάξουν σε ομάδες, να εξηγήσουν το πώς και γιατί βιώνουμε κάποιο συναίσθημα και πως αυτό βοηθά τον άνθρωπο.
Ποια μπορεί να είναι η λειτουργία των συναισθημάτων και πώς μπορεί να μας κινητοποιούν να συμπεριφερθούμε;
Οι άνθρωποι βιώνουμε πολλά συναισθήματα, τα οποία κατατάσσουμε σε θετικά και αρνητικά, συνήθως με βάση το αν είναι ευχάριστο ή δυσάρεστο να τα βιώνουμε. Μπορεί όμως ένα συναίσθημα το οποίο ορίζουμε ως αρνητικό και το βιώνουμε ως δυσάρεστο να έχει μια θετική λειτουργία.
Παρακάτω υπάρχουν μερικά από αυτά.
Η λειτουργία του φόβου είναι να μας προειδοποιεί για κάποιον κίνδυνο. Μας βοηθά να αποφύγουμε καταστάσεις, πράγματα ή ανθρώπους που μπορεί να μας βλάψουν. Ο φόβος κάνει την καρδιά να χτυπά πιο δυνατά, την αναπνοή να γίνεται πιο γρήγορη, τους μύες να ετοιμάζονται για δράση, για παράδειγμα να το βάλουμε στα πόδια ή να πολεμήσουμε.
Ο θυμός μας δείχνει ότι κάποιος μας έχει βλάψει ή υπάρχει μια επικείμενη απειλή και μας κινητοποιεί να προστατεύσουμε εμάς, σημαντικούς άλλους ή αντικείμενα από την απειλή αυτή. Μας βάζει σε μια θέση μάχης, ετοιμάζοντας το σώμα να δράσει, νιώθουμε ένταση στο πρόσωπο και το σώμα, τα χέρια σφίγγονται σε γροθιές, τα μάτια μικραίνουν για να προστατευθούν από πιθανό χτύπημα.
Η λύπη μας δείχνει ότι έγινε κάτι που δεν μας άρεσε, μας έκανε κακό, είχαμε μια απώλεια. Μας κάνει να μην επαναλάβουμε αυτό που μας λύπησε, να εκτιμούμε αυτά που έχουμε και να τα προστατεύουμε ώστε να μην τα χάσουμε. Η έκφραση της λύπης που νιώθουμε κάνει τους άλλους να συμπάσχουν μαζί μας και τους ενεργοποιεί να μας συμπαρασταθούν και να μας βοηθήσουν. Η λύπη κάνει τα χείλη μας να δείχνουν προς τα κάτω, τους ώμους να πέφτουν, πιθανά δάκρυα να τρέχουν από τα μάτια μας όταν η λύπη είναι μεγάλη.
Αντίθετα με τη λύπη, η λειτουργιά του συναισθήματος της χαράς είναι ότι μας δείχνει πως έχουμε κάνει, έχουμε συμμετάσχει ή παρακολουθήσει κάτι που μας άρεσε, μας έκανε καλό και μας κάνει να θέλουμε να το επαναλάβουμε και πάλι. Η χαρά μας κάνει να χαμογελάμε, τα μάτια να λάμπουν, τους ώμους να ανασηκώνονται και το σώμα ανοίγει.
Η λειτουργία της αηδίας είναι να μας προειδοποιεί ώστε να απομακρυνθούμε από κάτι που μπορεί να μας βλάψει, κάτι απαίσιο ή και τοξικό. Το συναίσθημα της αηδίας κάνει το πρόσωπο συνοφρυώνεται, τα χείλη να σουφρώνονται, τη μύτη να ζαρώνει, το βλέμμα να κοιτά μακριά από το αντικείμενο της αηδίας, ακόμη και το στομάχι μας να ανακατεύεται και να κάνουμε εμετό. Η αηδία παίζει ένα προφυλακτικό ρόλο.
Το συναίσθημα της ντροπής πιστεύεται ότι είναι αυτό που μας κρατά σε μια ομάδα. Μας κάνει να συμμορφωνόμαστε με τους κανόνες, να προσπαθούμε περισσότερο να πετύχουμε αρεστά πράγματα και να κρύψουμε πράγματα λιγότερο αρεστά στην ομάδα, στην κοινωνία στην οποία επιθυμούμε να ανήκουμε ώστε να μην απορριφθούμε και απομακρυνθούμε από αυτή. Όταν νιώθουμε ντροπή το κεφάλι είναι κατεβασμένο, το σώμα μαζεμένο, μπορεί να κοκκινίζουμε και να συμπεριφερόμαστε διστακτικά.
Το συναίσθημα της ενοχής βιώνεται όταν έχουμε κάνει κάτι που είναι αντίθετο με τους κοινωνικούς ή προσωπικούς κανόνες ή έχουμε παραβιάσει κάποια συμφωνία με έναν σημαντικό άλλο και αυτό μπορεί να έχει αρνητικές ή δυσάρεστες συνέπειες. Η ενοχή μας κινητοποιεί να αξιολογήσουμε την κατάσταση και να κάνουμε αλλαγές ώστε να μην ξανασυμβεί το δυσάρεστο.
Θέλουμε να βιώνουμε συνεχώς ευχάριστα, θετικά συναισθήματα, όπως η χαρά. Ένα συναίσθημα όμως που μπορεί να είναι δυσάρεστο, όπως για παράδειγμα ο θυμός ο οποίος συχνά θεωρείται κάτι πολύ κακό, μπορεί να έχει μια σημαντική θετική λειτουργία για εμάς. Μας γνωστοποιεί ότι κάτι δεν πάει καλά, κάτι συμβαίνει εις βάρος μας ή κάποιου σημαντικού άλλου και μας κινητοποιεί να δράσουμε ώστε να προστατεύσουμε εμάς, κάποιον άλλο ή κάτι δικό μας, όπως ένα αντικείμενο ή ένα δικαίωμα μας.
Αυτό που θα ήταν καλό να προσέξουμε είναι πως εκφράζουμε το συναίσθημα αυτό, ποια είναι η συμπεριφορά μας. Ίσως τελικά να μην υπάρχουν θετικά και αρνητικά, καλά και κακά συναισθήματα, αλλά καλοί και κακοί ή αποτελεσματικοί και μη αποτελεσματικοί τρόποι έκφρασης αυτών.
Είναι σημαντικό για την προσωπική μας ευημερία και την αρμονική συνύπαρξη με τους άλλους να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματα μας και να τα εκφράζουμε με αποδεκτούς και αποτελεσματικούς τρόπους.